Το ζήτημα του ανταγωνισμού και του συναγωνισμού

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Το ζήτημα του ανταγωνισμού και του συναγωνισμού

   Λέγεται πως μετά την αποφοίτηση από το πανεπιστήμιο δεν κάνει κανείς πια φίλους, αλλά μόνο εμπορικούς ή πολιτικούς «φίλους» ή «συναδέλφους».

  Το απόφθεγμα έχει αρκετή κυνικότητα για να το κάνει ελκυστικό και συγχρόνως υπερβολικό. Και όμως εμπεριέχει πολλή αλήθεια.

   Μέχρι το τέλος των σπουδών υπάρχει συναγωνισμός μόλις αρχίσει η επαγγελματική ζωή, αρχίζει και ο ανταγωνισμός. Στον ανταγωνισμό οι επιδιωκόμενοι στόχοι δεν αποκλείουν ο ένας τον άλλο. Η άριστη βαθμολογία ενός μαθητή ή φοιτητή δεν εμποδίζει τους άλλους να επιδιώξουν και να επιτύχουν την ίδια διάκριση.

   Στον ανταγωνισμό η επιτυχία του ενός αποκλείει ή πάντως περιορίζει την επιτυχία του άλλου. Στην οικονομική ή επαγγελματική ζωή δεν υπάρχει συναγωνισμός, αλλά ανταγωνισμός (γι’ αυτό ο όρος εμπορικός ανταγωνισμός είναι εσφαλμένος): η πελατεία που συγκεντρώνει μία βιομηχανία, ένα κατάστημα, ένας δικηγόρος ή ένας βιομήχανος κατ’ ανάγκη δεν πηγαίνει στον ανταγωνιστή του. Το ίδιο συμβαίνει με τις ψήφους στην πολιτική ζωή. Στην τέχνη και την επιστήμη η επιτυχία φαίνεται να είναι ανοικτή σε όλους, οι θέσεις όμως και οι τίτλοι είναι περιορισμένοι και το στοιχείο του ανταγωνισμού βασιλεύει και εκεί.

   Μαζί με τον ανταγωνισμό έρχεται και η καχυποψία. Ή αντιστρόφως: η καχυποψία μετατρέπει τον συναγωνισμό σε ανταγωνισμό.

   Η κάθε κίνηση, ο κάθε λόγος και η κάθε σιωπή γίνεται αντικείμενο υποψίας. Θεωρείται ότι κάτι κρύβουν, ότι το νόημα τους είναι διαφορετικό από το φανερό και επίσημο. Οι άνθρωποι παίρνουν θέσεις μάχης, ελέγχουν διπλά τη συμπεριφορά των άλλων, τις σχέσεις και εξαρτήσεις τους. Εξετάζουν τις ομολογημένες και ανομολόγητες προθέσεις τους και ξεκινούν από την πεποίθηση ότι πρόθεση του καθενός είναι να υπερσκελίσει τους άλλους.

   Η ατμόσφαιρα είναι σχεδόν πολεμική, η ζωή είναι σε κατάσταση διαρκούς συναγερμού. Επειδή κανένας δεν εμπιστεύεται κανένα, κρύβει ο καθένας τις σκέψεις του από τους άλλους. Οι προθέσεις παραμένουν μυστικές, οι κινήσεις κεκαλυμμένες, οι δυνάμεις παρουσιάζονται ισχυρότερες ή ασθενέστερες από ότι είναι στην πραγματικότητα, αναλόγως με διαφόρους τακτικούς παράγοντες. Η καχυποψία ακολουθείται από την κρυψίνοια.

   Αυτός ο ακήρυκτος κρυφτοπόλεμος παίζεται λίγο πολύ παντού, αλλά στον τόπο μας φτάνει νομίζω μίαν ένταση και συχνότητα που ξεπερνά κατά πολύ τον μέσο όρο.

   Όσοι έχουν ζήσει τον ανταγωνισμό στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ξαφνιάζονται από την οξύτητα και τον αδίστακτο χαρακτήρα του ντόπιου ανταγωνισμού. Παράδεισος δεν υπάρχει, βέβαια, σ’ αυτή τη γή, αλλά αλλού υπάρχει συχνά περισσότερο συναδελφικό πνεύμα από την χώρα μας, λιγότερη καχυποψία, λιγότερη κρυψίνοια. Οι άνθρωποι μιλούν και γράφουν πιο καθαρά, πιο ανοικτά, οι προθέσεις τους είναι συχνότερα φανερές από εδώ. Οι υποσχέσεις δίνονται και παίρνονται κατά κανόνα με μια σοβαρότητα που προκαλεί το κυνικό μειδίαμα στην πατρίδα μας. Η πεποίθηση ότι άλλα λέγονται και άλλα εννοούνται είναι λιγότερο συχνή από τη σύγχρονη νεοελληνική ζωή.

   Η παραπάνω διαπίστωση φαίνεται σαν μια ασυγχώρητη γενίκευση, και ίσως είναι – μακάρι να ήταν! Παραμένει όμως το γεγονός, ομολογούμενο συχνότατα από συμπατριώτες μας που έμειναν για πολλά χρόνια στο εξωτερικό, πως τους ξαφνιάζει και τους σοκάρει ο εχθρικός και άφιλος άνεμος που πνέει εδώ, τα υπόγεια ρεύματα και οι ύφαλοι που γεμίζου τις κοινωνικές και επαγγελματικές μας θάλασσες.

   Είναι οι δυνατότητες που είναι μικρότερες από τις πλούσιες δυτικές χώρες και που οξύνουν τις σχέσεις μας και μας κρατούν σε διαρκή συναγερμό; Αλλά οι δυνατότητες αυτές βελτιώνονται με σημαντική ταχύτητα.

   Τι έγινε η παραδοσιακή ανοιχτή μας καρδιά, η καλοσύνη και γενναιοδωρία και φιλοξενία μας;

   Δεν είναι καιρός να περιορίσουμε τα απόρρητα μας, να φτιάξουμε μια πιο «ανοικτή» κοινωνία, να βελτιώσουμε την επικοινωνία μας, να δυναμώσουμε τη μικροσκοπική μας συναδελφικότητα;

   Ο συναγωνισμός στον τόπο μας έχει ατροφήσει και ο ανταγωνισμός – συνοδευόμενος από την καχυποψία και την κρυψίνοια – έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις.

   Αν πρόκειται να προκόψουμε και να φτιάξουμε μια χώρα που η ζωή να είναι ευχάριστη και για άλλους λόγους εκτός από το κλίμα, χρειάζεται να μειώσουμε τον ανταγωνισμό και να τονώσουμε τον συναγωνισμό.

29 Απριλίου 1978

Πρόδρομος Δ. Δαγτόγλου

Άρθρο στην εφημερίδα «Καθημερινή»

Το ζήτημα του ανταγωνισμού και του συναγωνισμού