Λεξικό Εννοιών

Πολιτικών - Κοινωνικών Επιστημών και Γενικής Παιδείας

Με το παρόν, γίνεται προσπάθεια καταγραφής και απόδοσης της ερμηνείας διάφορων πολιτικών και κοινωνιολογικών όρων με σαφή, περιεκτικό και μεθοδικό τρόπο προκειμένου να κατανοήσουμε πολλά και δύσκολα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα. Με τον καιρό, θα γίνει προσπάθεια εμπλουτισμού και προσθήκης ολοένα και περισσοτέρων λημμάτων.

Α

ακτουαλισμός (από τη λατινική λέξη actus= κίνηση, δράση)

1.) φιλοσοφική θεωρία που δέχεται ότι ο κόσμος γίνεται αντιληπτός ως κίνηση και όχι ως κάτι στατικό. Κύριος εκφραστής της θεωρίας αυτής είναι ο Ηράκλειτος με τη ρήση "τα πάντα ρεί",

2.) άποψη που δέχεται την επίδραση του παρελθόντος στο παρόν,

3.) (γεωλ.) μέθοδος μελέτης των γεωλογικών φαινομένων (του παρελθόντος) με βάση τα γεωλογικά φαινόμενα του παρόντος.

αμοραλισμός (ή αηθικισμός), (α+moralis=ηθική), 

1.) στη κοινωνιολογία είναι η συνειδητή άρνηση αποδοχής όλων των ηθικών νόμων που διέπουν μία κοινωνία. Ο αμοραλιστής είναι κοινωνικά απροσάρμοστο άτομο, αποκρούει τα ηθικά κριτήρια ως μέσα αξιολόγησης των πράξεών του και γι' αυτό δεν έχει ηθικές αναστολές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αμοραλισμού αποτελούν: "Ο υπεράνθρωπος" του Νίτσε και "Ο ηγεμόνας" του Μακιαβέλλι,

2.) στη φιλοσοφία αποτελεί μία φιλοσοφική θεωρία, που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ενιαία, παγκόσμια ηθική, αφού οι ηθικές αντιλήψεις ποικίλουν διαχρονικά και διατοπικά. Ως θεωρία περιφρονεί την προσήλωση στις ηθικές αξίες και πιστεύει ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά θα ήταν καλύτερη, αν αντί για τους ηθικούς κανόνες λειτουργούσαν στην κοινωνία οι φυσικοί νόμοι.

αμφιθυμία (αμφί+θυμός), (ψυχολ.),
η συνύπαρξη στο ίδιο άτομο αντίθετων συγκινησιακών στάσεων π.χ αγάπη και μίσος για ένα πρόσωπο ή αντικείμενο. Παρατηρείται συνήθως σε άτομα που πάσχουν απο σχιζοφρένεια.

ανάλυση δομολειτουργική ή δομολειτουργισμός (κοινωνιολ.),
διαδικασία ερμηνείας μιας ορισμένης κοινωνικής πραγματικότητας, με βάση τη δομή της και τις λειτουργίες της. Οι οπαδοί αυτής της ανάλυσης (οι λειτουργιστές) βλέπουν την κοινωνία ως ένα αρθρωμένο (δομημένο) σύστημα επιμέρους συστατικών στοιχείων (ως έναν οργανισμό), τα οποία επιτελούν διάφορες λειτουργίες και διευκολύνουν τις λειτουργίες άλλων στοιχείων ώστε να διατηρείται η κοινωνία σε μια κατάσταση ισοροπίας (σχολή της ισορροπίας).

Β

Γ

Δ

δομολειτουργισμός (κοινωνιολ.), 

βλ. ανάλυση δομολειτουργική ή δομολειτουργισμός στο Α

Ζ

Η 

Θ

Ι

Κ

κοινωνική κατάσταση

είναι το σύνολο των αντικειμενικών κοινωνικών συνθηκών και των κανόνων συμπεριφοράς που επικρατούν σε μια κοινωνία.

κοινωνική κατηγορία ή κοινωνική ταξινόμηση

είναι ένα σύνολο προσώπων που έχουν κοινά χαρακτηριστικά με κοινωνική σημασία, όπως το μορφωτικό επίπεδο (π.χ οι διανοούμενοι), το θρήσκευμα, το φύλο, το είδος απασχόλησης κ.τ.λ.. Η διαφορά της κοινωνικής κατηγορίας απο την στατιστική κατηγορία έγκειται στο ότι τα κοινά χαρακτηριστικά της δεύτερης δεν έχουν οπωσδήποτε κοινωνική σημασία, (όπως π.χ το ύψος) (βλ.& λ. "οιονεί ομάδα", "στατιστική κατηγορία").

κοινωνική ομάδα

είναι ένα σύνολο ατόμων με ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους (έχουν συνείδηση ότι ανήκουν σ' αυτήν), με κοινούς σκοπούς, άμεση επικοινωνία και κοινά γνωρίσματα: συμφέροντα, αντιλήψεις, πολιτισμό (νοοτροπία) π.χ τα εργατικά συνδικάτα, οι οργανώσεις βιομηχανιών, οι οργανώσεις αγροτών κ.ά..

Λ

λειτουργισμός (κοινωνιολ.)

αποτελεί κύρια κατεύθυνση (σχολή) της κοινωνιολογίας, κατά την οποία η κοινωνία μοιάζει με έναν οργανισμό που προσπαθεί να να διατηρηθεί σε κατάσταση ισορροπίας, παρόλες τις κοινωνικές αντιφάσεις (η κοινωνική ανισότητα είναι σύμφυτη άρα αναγκαστική). Θεωρεί δηλ. την κοινωνική πραγματικότητα σαν ένα ενιαίο σύνολο (σύστημα) που αποτελείται από αλληλοεξαρτώμενα και αλληλοεπηρεαζόμενα μέρη (τους θεσμούς), τα οποία βοηθούν στην επιβίωση της κοινωνίας. Οι θεσμοί ρυθμίζουν με ιεραρχημένο τρόπο τις ανθρώπινες δραστηριότητες ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες και να παρατηρείται μια λειτουργική αρμονία με αποτέλεσμα να εξασφαλίζεται αυτόματα η ισορροπία (σχολή της ισορροπίας, φονξιοναλισμός). Κύριος εκπρόσωπος της θεωρίας των λειτουργιστών, ο Τάλκοτ Πάρσονς. Αντίθετη του λειτουργισμού είναι η θεωρία των συγκρούσεων (βλ. σχ. λ.).

Μ

Ν

Ξ

Ο

Π

Ρ

Σ

συγκρούσεων θεωρία (κοινωνιολ.)

αποτελεί κύρια κατεύθυνση της κοινωνιολογίας, κατά την οποία η κοινωνία μεταβάλλεται και εξελίσσεται (δυναμική ανάλυση της κοινωνίας) με τη βοήθεια των κοινωνικών συγκρούσεων, μεταξύ των εργατών και αυτών που κατέχουν και ελέγχουν τα μέσα παραγωγής (πάλη των τάξεων). Άρα, η κοινωνική ανισότητα αποτελεί πηγή σύγκρουσης που θεωρείται αναπότρεπτη. Κύριος εκπρόσωπος της θεωρίας των συγκρούσεων ο Κάρλ Μάρξ. Το αντίθετο εκφράζει η θεωρία των λειτουργιστών (βλ. λ. "λειτουργισμός").

Τ

Υ

Φ

φονξιοναλισμός (λατιν. functio=λειτουργία, διάπραξη), βλ. λήμμα "λειτουργισμός"

Χ

Ψ

Ω

Λεξικό Εννοιών