Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση[1]

Όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα που έχουν ως στόχο την ανάπτυξη της διαπολιτισμικότητας, της διαπολιτισμικής επικοινωνίας αλλά και της διαπολιτισμικής προσέγγισης,  με  άλλα  λόγια  «την  κατάργηση  των  διακρίσεων,  την  ισονομία,  την αλληλοκατανόηση, την αλληλοαποδοχή και την αλληλεγγύη»[2], και απευθύνεται τόσο στους πολιτισμικά διαφορετικούς πληθυσμούς όσο και στον εθνικό πληθυσμό της χώρας υποδοχής,  συνιστούν  τη Διαπολιτισμική  Εκπαίδευση.  Επομένως,  η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση δεν απευθύνεται μόνο στους μειονοτικούς και μετακινούμενους πληθυσμούς, αλλά στο σύνολο του πληθυσμού κάθε χώρας.

Ενώ  η Διαπολιτισμική  Επικοινωνία  υποδηλώνει  απλά  μια  πρόθεση  ή/και αναγκαιότητα για επικοινωνία με άλλους πολιτισμούς, η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση έρχεται να συμβάλει στην επίλυση των προβλημάτων που δημιουργούνται από την επαφή διαφορετικών πολιτισμικά ατόμων ή ομάδων στη χώρα υποδοχής μετακινούμενων πληθυσμών και αφορά εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται ή συμπεριλαμβάνουν το σύνολο της εκπαίδευσης της χώρας υποδοχής.

Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση προέκυψε για τους παρακάτω, μεταξύ άλλων, βασικούς λόγους:

1.  Γιατί οι μαθητές διαφορετικών πολιτισμικών χαρακτηριστικών με τη μετανάστευσή τους σε μια άλλη χώρα αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα εκπαιδευτικά προβλήματα με επιπτώσεις στην εκπαίδευση της χώρας, όπως π.χ. Κεμπέκ Καναδά, Η.Π.Α. και Αυστραλία ως πολυεθνικά κράτη, Δυτική Ευρώπη ως χώρες υποδοχής μεταναστών κυρίως κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970.

2.  Γιατί οι ίδιες οι διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες με την εκπαίδευση που παρέχει η χώρα υποδοχής, δυσκολεύονται να ενταχθούν στο κοινωνικό πλαίσιο της χώρας υποδοχής, ενώ παράλληλα επιθυμούν να διατηρήσουν τη γλωσσική και πολιτισμική τους ταυτότητα.

Η άποψη ότι η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση δεν παραπέμπει σε ένα συγκεκριμένο και κοινά αποδεκτό μοντέλο εκπαίδευσης, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Και τούτο γιατί η αναζήτηση ενός διαπολιτισμικού μοντέλου εκπαίδευσης, πέραν των επίσημων μοντέλων εκπαίδευσης για τους γηγενείς μαθητές των χωρών υποδοχής, δεν φαίνεται εφικτή. Με δεδομένο μάλιστα το γεγονός, ότι κάθε μοντέλο εκπαίδευσης περιλαμβάνει πληθώρα γνωστικών αντικειμένων, τα οποία διατρέχει ή θα πρέπει να διατρέχει η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι τα εθνικά μοντέλα εκπαίδευσης μπορούν να χαρακτηριστούν από το βαθμό ύπαρξης ή όχι της διαπολιτισμικότητας στα περιεχόμενά τους. Υπ’ αυτή την έννοια, τα εθνικά μοντέλα εκπαίδευσης  είναι  ή  δεν  είναι  διαπολιτισμικά  μοντέλα  εκπαίδευσης,  και  αν  είναι πρέπει να εφαρμόζουν σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα της εκπαίδευσης τις αρχές του διαπολιτισμικού μοντέλου, οι οποίες είναι οι εξής:

♦  η ενσυναίσθηση,

♦  η αλληλεγγύη, η οποία ξεπερνά τα όρια των ομάδων, των κρατών και των φυλών και παραμερίζει την κοινωνική ανισότητα και αδικία,

♦  ο σεβασμός στην πολιτισμική ετερότητα, που πραγματοποιείται με το άνοιγμα μας στους άλλους πολιτισμούς και τη συμμετοχή αυτών στο δικό μας πολιτισμό,   και τέλος

♦  η εξάλειψη του εθνικιστικού τρόπου σκέψης και η απαλλαγή από εθνικά στερεότυπα και προκαταλήψεις, ώστε οι διαφορετικοί λαοί να μπορέσουν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους[3].

Η ενσυναίσθηση αναφέρεται στην «κατανόηση των προβλημάτων των άλλων και της διαφορετικότητάς τους»[4]. Πιο αναλυτικά, η ενσυναίσθηση ορίζεται ως «η ικανότητα γνωστικής και συναισθηματικής τοποθέτησης του «εγώ» στη θέση του «άλλου», με τη σημασία της αποδοχής και ένταξης των προσδοκιών «του» στη συμπεριφορά μου απέναντι σ’ αυτόν»[5]. «Η ιδιαίτερη σημασία της ενσυναίσθησης στη διαπολιτισμική εκπαίδευση απορρέει κυρίως από την ανάγκη αποδόμησης των κοινωνικών αναπαραστάσεων που συμβάλλουν στην κατασκευή και προβολή των αλλοδαπών ως «ξένων» και παρεμποδίζουν την ανάπτυξη συμμετρικών διαπολιτισμικών σχέσεων»[6].

Αντίστοιχα με την Ψυχολογία, η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση εμφανίστηκε καταρχάς ως ανεξάρτητο γνωστικό αντικείμενο, στην ουσία όμως αφορά πληθώρα γνωστικών αντικειμένων της εκπαίδευσης συνολικά, όπως φαίνεται στον πίνακα 1. Τα περισσότερα από αυτά τα γνωστικά αντικείμενα έχουν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται είτε ως τίτλοι βιβλίων είτε ως τίτλοι ανακοινώσεων διεθνών συνεδρίων.

Η  διαφορά  μεταξύ  της  Ψυχολογίας  και  της Διαπολιτισμικής  Εκπαίδευσης έγκειται στο γεγονός, ότι ενώ η Ψυχολογία μετεξελίχθηκε σε επιμέρους ανεξάρτητους επιστημονικούς κλάδους, για το λόγο ότι υπάρχει ήδη από το 19ο αιώνα ως επιστημονικό ερευνητικό πεδίο, η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση εμφανίστηκε ως επιστημονικός κλάδος στη δεκαετία του 1970 με προοπτικές παρόμοιας μετεξέλιξής της, με δεδομένο το γεγονός της παγκοσμιοποίησης και των συνεχώς αυξανόμενων μετακινήσεων πληθυσμών.

Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, ενώ εμφανίστηκε ως ένα γνωστικό αντικείμενο, αποτελεί, όπως δείξαμε, ένα γνωστικό χώρο με ανεξάρτητα γνωστικά αντικείμενα που έχουν ως βασικό άξονα τις ομάδες των μετακινούμενων πληθυσμών. Επομένως, μπορούμε να μιλάμε για Διαπολιτισμική Φιλολογία, Διαπολιτισμική Ψυχολογία, Διαπολιτισμική Θεολογία κ.ο.κ., όπως φαίνεται και από τον πίνακα 1, γνωστικά αντικείμενα τα οποία, όπως  και  στην  περίπτωση  της  Ψυχολογίας,  αποτελούν  βοηθητικές  επιστήμες  της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης.

Πίνακας 1: Γνωστικά αντικείμενα της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης                                        

1.   Διαπολιτισμική Παιδαγωγική	2.   Διαπολιτισμική Αγωγή
3.   Διαπολιτισμική Ψυχολογία	4.   Διαπολιτισμική Γεωγραφία
5. Διαπολιτισμική      Ιστορία	6.   Διαπολιτισμική Θεολογία
7.   Διαπολιτισμική Φιλολογία	8.   Διδακτική της γλώσσας ως 2ης ή ξένης
9.   Διγλωσσία & δίγλωσση εκπαίδευση	10.  Διαπολιτισμική Διδακτική
11.  Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία	12.  Πολυπολιτισμική εκπαίδευση
13.  Διαπολιτισμική Γλωσσολογία	14.  Διαπολιτισμική Φιλοσοφία
15.  Διαπολιτισμική Κοινωνιολογία	16.  Διαπολιτισμική Διπλωματία
17.  Διαπολιτισμική Ιατρική

           

Όπως, λοιπόν, η Ψυχολογία, η Κοινωνιολογία κ.λπ. χρησιμοποιούν δοκιμασμένες μεθόδους έρευνας είτε αυτές προήλθαν από την ίδια την επιστήμη είτε προέκυψαν ως δάνειο από άλλες επιστήμες με τις απαραίτητες προσαρμογές, έτσι και η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση αναπτύσσει μεθόδους έρευνας αλλά κυρίως στηρίζεται στην υπάρχουσα μεθοδολογία, αφού κάθε φορά την προσαρμόζει, στο βαθμό που είναι απαραίτητο, στις συγκεκριμένες συνθήκες του ερευνητικού αντικειμένου στο οποίο επικεντρώνεται. Επιπλέον, η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, ανάλογα με την περίπτωση, χρησιμοποιεί και μεθοδολογίες έρευνας των βοηθητικών σε αυτή επιστημών, για παράδειγμα στη Διαπολιτισμική  Γλωσσολογία  μπορεί  να  χρησιμοποιήσει  μεθόδους  έρευνας  της
Γλωσσολογίας, προσαρμοσμένες όμως στις ανάγκες της Διαπολιτισμικότητας.

Αναφορικά με τη σύγχυση που παρατηρείται στους όρους  «Διαπολιτισμική Αγωγή», «Διαπολιτισμική Εκπαίδευση» και «Διαπολιτισμική Παιδαγωγική», θα πρέπει κανείς, κατά την άποψή μας, να εξετάζει τους όρους αυτούς σε αντιστοιχία με τους όρους «αγωγή», «εκπαίδευση» και «παιδαγωγική».

Από όσα αναφέρθηκαν μέχρι τώρα, θεωρούμε ότι γίνεται ξεκάθαρη η σχέση αλλά και η διαφορά της πολυπολιτισμικής προσέγγισης και της πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης με  τη  διαπολιτισμική  προσέγγιση  και  τη  διαπολιτισμική  εκπαίδευση.  Η  διαφορά αυτή έγκειται, κατά την άποψή μας, στο γεγονός, ότι η πολυπολιτισμική προσέγγιση ως  «πολιτικός  όρος»  στηρίζεται  στην  πολυπολιτισμική  κοινωνία (πολυπολιτισμική χαρτογράφηση της κοινωνίας) και παρουσιάζει την κοινωνική πραγματικότητα ως έχει, ενώ η διαπολιτισμική προσέγγιση ως παιδαγωγικός όρος στηρίζεται στο άτομο ως μέλος μιας κοινωνίας και δίνει τις κατευθύνσεις για το τί πρέπει να γίνει για να επιτευχθεί, μεταξύ άλλων, κοινωνική δικαιοσύνη, αρμονία και συνοχή.

Πηγή: Απόσπασμα από το βιβλίο του Γεωργογιάννη Παντελή, Διαπολιτισμική Εκπαίδευση - Βηματισμοί για μία αλλαγή στην εκπαίδευση, Τόμος 7^ος, Εκδόσεις Typocenter Σαραντίδης Νεκτάριος, Πάτρα 2008, σελ. 35-38.

---

[1] Γεωργογιάννης,  Π.  (2007), Διαπολιτισμική Κοινωνική Ψυχολογία  και  Έρευνα,  Επιστημονική σειρά: Βηματισμοί για μια αλλαγή στην Εκπαίδευση - Τόμος 5, Πάτρα, σ.σ. 43-47.

[2] Παλαιολόγου, Ν., Ευαγγέλου, Ο.  (2003), Διαπολιτισμική Παιδαγωγική. Εκπαιδευτικές, Διδακτικές και Ψυχολογικές Προσεγγίσεις, Αθήνα: Ατραπός, σ. 74.

[3] Essinger, Η. στο: Γεωργογιάννης, Π. (1999), Θέματα Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, Αθήνα: Gutenberg, σ.σ. 50-51.

[4] Γεωργογιάννης, Π. (1999), Θέματα Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, Αθήνα: Gutenberg, σ. 50.

[5] Γκόβαρης, Χ. (2004), Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Αθήνα: Ατραπός, σ. 178.

[6] Γκόβαρης, Χ. (2004), Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Αθήνα: Ατραπός, σ. 179.

Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση