Ποιός φοβάται τις αλλαγές στο Δημόσιο;
Έχει καταστεί σχεδόν καθολικά αποδεκτό ότι η δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα
δεν διέπεται από σταθερούς κανόνες λειτουργίας, πάγια ιεραρχία, επαγγελματισμό,
διαφάνεια και αξιοπιστία. Κατά καιρούς επιχειρήθηκαν από τους κυβερνώντες
διοικητικές μεταρρυθμίσεις στον δημόσιο τομέα, ωστόσο δεν έφεραν το επιθυμητό
αποτέλεσμα, της συγκρότησης δηλαδή του κρατικού μηχανισμού απαλλαγμένου από τα
κατάλοιπα των πελατειακών σχέσεων και της γραφειοκρατίας. Θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν
οι αλλαγές που επιχειρήθηκαν άτολμες, όχι βαθιές και ουσιαστικές; Οι συνεχείς
την τελευταία δεκαετία μεταβολές στα πρόσωπα και στις κυβερνήσεις δεν θα έπρεπε
να αφήνουν ανεπηρέαστη τη λειτουργία της κεντρικής διοίκησης, ώστε να μη
χρειάζεται η παρέμβαση της τρόικας για διορθωτικές τομές και μεταρρυθμίσεις
ουσίας; Ποιος τις επιθυμεί και ποιος τις φοβάται; Τρείς πανεπιστημιακοί απαντούν σε αυτά τα ερωτήματα.
Οι εχθροί και οι φίλοι των μεταρρυθμίσεων
«Ω! πόλις αιμάτων όλη ψευδής,
αδικία πλήρης
Ου ψηλαφηθήσεσθαι θήρα»
(Ναούμ, Γ:1)
Οι μεταρρυθμίσεις έχουν λίγους φίλους και πολλούς εχθρούς, έχει
επισημάνει από παλιά ο Μακιαβέλι. Τούτο διότι όσοι βολεύονται και επωφελούνται
από την υφιστάμενη κατάσταση θα καταπολεμήσουν τις καινοτομίες, ενώ εκείνοι που
ίσως ευνοηθούν από αυτές δεν θα τις υποστηρίξουν στην καλύτερη περίπτωση παρά
μόνο με τρόπο χαλαρό, μια και τα πιθανά οφέλη είναι μελλοντικά και αβέβαια. Με
βάση αυτό το «αξίωμα», αρκετά συχνά «ρεαλιστές» πολιτικοί αποφεύγουν τις
δραστικές αλλαγές και τις ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις προκρίνοντας μια πιο
συντηρητική λογική διαχειριστικού παρά ανανεωτικού χαρακτήρα στις πολιτικές
τους προτεραιότητες και στη στρατηγική. Όπως έχει παρατηρήσει σχετικά ο
καθηγητής Νίκος Μουζέλης, τα κόμματα συνήθως αποδέχονται και προωθούν μόνο τις
μεταρρυθμίσεις εκείνες από τις οποίες προσδοκούν ότι θα επωφεληθούν εκλογικά. Η
συνέπεια είναι ότι σχεδόν κάθε μεταρρύθμιση «μπορεί να προχωρήσει μόνο στον
βαθμό που δεν θίγει τα κομματικά κεκτημένα».
Μάλιστα, το «παράδοξο της διακυβέρνησης» στη δημοκρατία μας δείχνει ότι
παρά τις αλλαγές στα πρόσωπα και στις κυβερνήσεις, μια κρίση απόφασης φαίνεται
να διατρέχει την πολιτική διαδικασία. Όπως και η ατολμία για τις κρίσιμες, τις
μεγάλες επιλογές για τις διορθωτικές τομές και τις μεταρρυθμίσεις ουσίας. Έτσι,
ένα από τα κυριότερα ελλείματα διακυβέρνησης στη χώρα αναφέρεται ειδικότερα
στην κυβερνητική ικανότητα για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και συντονισμό πολιτικής
σε έναν σύνθετο ως κατακερματισμένο διοικητικό μηχανισμό του κράτους. Η
αδυναμία της πολιτικής να λειτουργήσει με τέτοιους όρους έχει οδηγήσει στην
απομυθοποίηση ή «απομάγευσή» της, κατά τον όρο του Max Weber, από τις μάζες του
πληθυσμού, που δεν συγκινούνται πια από αυτήν, όπως τον πρώτο καιρό της
Μεταπολίτευσης.
Η «ρουτινοποίηση» του πολιτικού χαρίσματος και η υπαλληλοποίηση πολιτικών
και διοικητικών στελεχών σε κομματικές ή συνδικαλιστικές πειθαρχίες μοιάζει ήδη
να κυριαρχεί. Η «κομματοκρατία», που είναι ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα στη
διοίκηση του κράτους, είναι φυσικό να μην ελκύει, αλλά να εχθρεύεται τη γοητεία
και την αξία της προσωπικότητας, τα ελεύθερα πνεύματα, την πολιτική κουλτούρα
της αναζήτησης, του προβληματισμού, της αμφιβολίας.
Αν η πολιτική στελέχωση διέπεται από την πελατειακή λογική και όχι την
αξιοκρατία, τα ίδια και με χειρότερα αποτελέσματα συμβαίνουν στη δημόσια
διοίκηση. Με συνέπεια όχι μόνο να μην ενημερώνει έγκαιρα και υπεύθυνα την
πολιτική ηγεσία ή να την «παραπλανά» για την ορθότητα των διαδικασιών, αλλά και
να μην είναι σε θέση να εφαρμόσει με στοιχειώδη συνέπεια τους νόμους και τις
διατάξεις. Η διοίκηση σε πολλές περιπτώσεις, και μάλιστα στα ηγετικά ή
διευθυντικά κλιμάκια, διέπεται -πλην εξαιρέσεων- από ακαταλληλότητα και αναξιοκρατία.
Αυτή είναι η γάγγραινα που τρώει εκ των έσω τον ιστό της διοίκησης, της
δημοκρατίας.
Από την άλλη πλευρά, τα δεδομένα της επιστημονικής έρευνας, η ανάλυση, η
συστηματική αξιολόγηση και ο σχεδιασμός συχνά αποκρούονται και αποδοκιμάζονται
ελαφρά τη καρδία ως ρηχός «τεχνοκρατισμός» απέναντι σε μια «ευρύχωρη»
πολιτικοϊδεολογική προκατάληψη και υπεροψία. Η αλήθεια είναι ότι πολλές από τις
μεταρρυθμίσεις αποτυγχάνουν όχι τόσο λόγω των σύνθετων κοινωνικών καταστάσεων,
όσο διότι πολύ απλά δεν ήταν σωστά σχεδιασμένες και προετοιμασμένες με την
κατάλληλη ανάλυση και τεκμηρίωση.
Κοντολογίς, εκείνο που παρέμεινε εκκρεμές και ημιτελές κατά την περίοδο
της Μεταπολίτευσης, που ανασυγκροτήθηκε η πολιτική ζωή στην χώρα με όρους
δημοκρατίας, ήταν το σχέδιο για τον πραγματικό εκσυγχρονισμό του διοικητικού
μηχανισμού του κράτους στα διάφορα επίπεδα και στις μορφές της έκφανσης του. Η
εκσυγχρονιστική προοπτική υστέρησε έναντι του πιο καθολικού και συναρπαστικού
αιτήματος του εκδημοκρατισμού στην πολιτική ζωή. Το αίτημα αυτό αποτέλεσε
γενικότερο φαινόμενο, προηγήθηκε και κυριάρχησε στο συλλογικό φαντασιακό έναντι
του ειδικότερου και πιο «πεζού», όπως πολλοί θεώρησαν, ζητήματος του
εκσυγχρονισμού θεσμών και διαδικασιών στη δημόσια ζωή.
Μπορεί μάλιστα να παρατηρηθεί ότι ο πολιτικός εκδημοκρατισμός συνέβη με
ένα σαφές διοικητικό «κόστος», ήτοι, τη διαμόρφωση μιας κατάστασης των
πραγμάτων στη διοίκηση ώστε αυτή να τελεί σε καθεστώς υποτέλειας έναντι των
κομμάτων δίχως να μπορεί ή να της επιτρέπεται να σταθεί με τρόπο σχετικά αυτόνομο,
με επαγγελματική επάρκεια, ουδετερότητα και αξιοκρατία απέναντι τους
επιτελώντας με συνέπεια τον συνταγματικό της ρόλο της εκτελεστικής εξουσίας του
κράτους.
Ελπίζοντας ότι η πτώσις μας δεν είναι βέβαια παρακολουθούμε με κομμένη
την ανάσα την έκβαση των διαβουλεύσεων της κυβερνήσεως μας με την Τρόϊκα των
Αναμορφωτών («ευτύχημα θα ήταν αν ποτέ δεν τους χρειάζονταν κανείς») εν τη
Μεγάλη Ελληνική Αποικία, 2012 μ.Χ., ευχόμενοι για το καλύτερο.
του κ. Αντώνη Μακρυδημήτρη,
καθηγητή Διοικητικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών,
δημοσιευθέν άρθρο στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 8 Ιουλίου 2012
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου